Bloggfærslur mánaðarins, október 2009

Við notum.....

Orð til að tjá okkur í mannlegum samskiptum.

Rithöfundar hafa gætt þau lífi og lit í sögum sínum og ævintýrum. Öll höfum við einhvern tíman lent í ævintýrum, eða upplifað eitthvað sem er ævintýri líkast. En við erum ekki öll þeirri gáfu gædd að glæða þau lífi og koma þeim á framfæri við aðra eins og við upplifum þau sjálf.

Til allrar hamingju höfum við átt frábær skáld sem hafa komið sínum villtustu hugarórum á þrykk, öllum til gleði og ómældrar ánægju.

Einn sá slyngasti í þessum efnum, var Munchausen – sem sagði svo lygilegar sögur af sjálfum sér að undrun sætti. Eitt sinn rakst hann á rjúpnahóp og dauðlangaði að fá nokkrar þeirra í kvöldmatinn en þar sem hann var búinn með öll höglin úr byssunni sinni brá hann á það ráð að nota hlaðstokkinn í hlaupið í haglastað. Hann yddaði stokkinn vel og vandlega og hleypti af um leið og rjúpurnar flugu upp. Hlaðstokkurinn féll til jarðar spölkorn í burtu, honum til mikillar gleði. Á hann voru þræddar sjö rjúpur sem hljóta að hafa furðað sig á því að vera færðar svona umsvifalaust uppá steikarteininn.

En Munchausen kom svo sannarlega fleirum á óvart en rjúpunum. Með sögum sínum gerði hann nafn sitt ódauðlegt í hinum Vestræna heimi og hefur örugglega orðið mörgum manninum, jafnt rithöfundum sem alþýðufólki uppspretta og innblástur allskyns furðu og ýkjusagna.

Orðatiltækið „fjótt flýgur fiskisaga,“ má til sannsvegar færa í ævintýri H.C. Andersen þar sem ein sakleysisleg fjöður varð að fimm hænum. Í þessu bráðskemmtilega ævintýri sýnir höfundur okkur hvötina til að færa atburðina í búning hannaðan eftir innræti og ímyndunarafli hvers og eins. Sagan hófst í hæsnahúsi að kvöldi dags eftir sólsetur.

Ein hvítfjöðruð og virðingarverð hæna í alla staði klóraði sér með goggnum undir væng og við það datt af henni ein lítil fjöður og þar með fór sagan af stað. Næsta hæna við hliðina á henni – athugul, virðuleg og vammlaus hæna sem ávallt hélt vöku sinni kom sögunni til næsta nágranna, uglunnar sem vældi henni áfram til dúfnanna sem síðan ropuðu henni áfram og þannig koll af kolli, uns litla hvíta fjöðrin var orðin að fimm hænum sem reittu sig berar til að ganga í augun á hananum í hæsnahúsinu.

Sögur sem þannig vinda upp á sig hafa orðið afspyrnu vinsælar meðal almennings. Fræg er sagan af dauða Mark Twain sem hann bar til baka með þeim orðum að frásagnir um dauða sinn væru stórlega ýktar!

En hvernig verða slíkar sögur til, sem ganga á milli manna og taka til sín næringu allstaðar á leiðinni. Blása út eins og púkinn á fjósbitanum og verða pattaralegri og bústnari því lengur sem ferðin stendur? Það gengur þannig, að einhver trúir öðrum fyrir sögu og biður hann jafnframt vel fyrir hana, en það er öruggasta aðferðin til að koma henni af stað. Framhaldið gengur eins og í lygasögu sögumanni til mikillar ánægju, en til hrellingar þeim sem um er rætt.

Reynslusögur njóta mikillar hylli og eru góður vitnisburður um lifandi sagnalist. Í þeim er oft notað ýkt og öfgafullt orðalag til að láta í ljósi sterkar tilfinningar eða miklar áherslur og eru þá gjarnan notuð lýsingarorð á borð við, æðisgenginn eða geggjaður.

„Slæmur er sá sem lýgur en verri er sá sem trúir,“ segir máltækið.

Ein frægasta persóna í skáldsögunni Pilti og stúlku, eftir Jón Thoroddsen er Gróa á Leiti, alræmd kjaftatýfa og slúðurkerling. Hún hafði að orðtaki, „ólýginn sagði mér... en hafðu mig samt ekki fyrir því blessuð.“ Á þann hátt kom Gróa sér inn undir hjá fólki og náði sér þannig í efnivið í slúðrið sem hún bar síðan út um allar sveitir.

Slíkar reynslusögur eiga sér oft einhverja stoð í raunveruleikanum en nánast undantekningarlaust er sagan hlaðinn ýkjum. Hraði er einkenni nútímans til að auka spennu þó er það ekki einhlítt, samanber Munchausen í sögunni hér á undan.

Munurinn á Gróu og Munchausen er hinsvegar sá að Gróa setti sínar sögur fram iðulega á kostnað viðkomandi, en Munchausen var nær einungis í því að mikla sjálfan sig án þess að skaða neinn, nema þá kannski sjálfan sig.

Hugsum því áður en við tölum – og einnig áður en við trúum.

Hver man ekki eftir hundinum Lúkasi sem átti að hafa látið lífið fyrir tilstuðlan ungs manns sem var nafngreindur og sviptur ærunni á opinberum vettvangi, með almennum kjaftagangi og Gróusögum. Drengnum var hótað barsmíðum, og öðru verra fyrir voðaverkið sem hann átti að hafa framið. Drengurinn hélt alltaf staðfastlega fram sakleysi sínu, en dómstóll götunar tók það ekki gilt, engin trúði honum, pilturinn var sviptur ærunni alveg þar til hundurinn birtist skyndilega vakinn upp frá dauðum sprelllifandi. Lítið bar á kjaftasögum um drenginn daginn þann, og þeir sem verst höfðu látið, létu lítið í sér heyra því að þeir vissu upp á sig skömmina.

Góðar stundir.


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband